Terapia dialektyczno-behawioralna została stworzona przez amerykańską psycholog – Marshę Linehan. W 1980 r. Marsha Linehan wraz ze swoim zespołem rozpoczęła pracę nad stworzeniem nowego podejścia terapeutycznego, które w skuteczny sposób pomogłoby osobom doświadczającym intensywnych tendencji samobójczych oraz dla osób z diagnozą osobowości borderline (borderline personality disorder – BPD) – uważanego przez długi czas za najpoważniejsze i najtrudniejsze w leczeniu zaburzenie psychiczne. Amerykańska terapeutka na własnej skórze doświadczyła trudności związanych z diagnozą i leczeniem BPD. Przez ponad 20 lat sama cierpiała na poważne zaburzenia psychiczne, była wielokrotnie błędnie diagnozowana i nieskutecznie leczona. Powstanie terapii dialektyczno-behawioralnej zostało więc oparte na głębokim zrozumieniu cierpienia i zmagań osób z dysregulacją emocjonalną oraz aktualnej wiedzy dotyczącej stosowanych systemów pomocy terapeutycznej. Terapia DBT zaliczana jest do tzw. trzeciej fali terapii poznawczo-behawioralnych, a jej skuteczność została potwierdzona w licznych badaniach naukowych.
Terapia dialektyczno-behawioralna została stworzona w celu leczenia BPD, szybko jednak okazało się, iż jest to podejście terapeutyczne pomocne w znacznie szerszym zakresie problemów, m.in. takich jak choroba afektywna dwubiegunowa, przewlekła depresja, bulimia, napadowe objadania się, ogólnie pojęta dysregulacja emocjonalna czy zachowania autodestrukcyjne. Ze względu na dużą elastyczność i możliwość dobrania poszczególnych sposobów pracy i umiejętności do konkretnej osoby, DBT może być skutecznie wykorzystywana w bardzo szerokim zakresie pracy terapeutycznej. Poniżej przedstawię najważniejsze założenia DBT i formy pracy.
Główne założenia
Relacja
Podstawą całej pracy w terapii dialektyczno-behawioralnej jest relacja terapeutyczna, oparta na głębokiej i autentycznej relacji między klientem a terapeutą. Postawa taka stwarza bezpieczną przestrzeń, w której klient może dokonywać niezbędnych zmian w swoim zachowaniu, może doświadczyć tego, co w praktyce oznacza akceptacja dla siebie i swoich trudności, uczy się niezbędnych umiejętności potrzebnych do zastąpienia nieadaptacyjnych lub problematycznych sposobów zachowania skutecznymi strategiami, których nadrzędnym celem jest tworzenie „życia wartego przeżycia”. Stabilna i bezpieczna relacja terapeutyczna jest zarówno narzędziem pracy, jak i niezbędnym wsparciem w uczeniu się i wprowadzaniu tych zmian w życie.
Dialektyka
DBT oparta jest na światopoglądzie dialektycznym, który ujmuje rzeczywistość w sposób ciągły, dynamiczny i holistyczny. Dialektyka oparta jest na systemowym ujęciu rzeczywistości, który zwraca uwagę na połączenie między całością i poszczególnymi częściami każdego systemu, jest jednocześnie całością, ale składa się z przeciwieństw. Rzeczywistość nie jest statyczna, nieustannie z przeciwstawnych sił (teza i antyteza) wyłania się dynamiczna integracja tych sił (synteza). Tak więc dialektyczna prawda wyłania się z połączenia pozornie sprzecznych pozycji, wywołując zmianę. Te dialektyczne napięcia możemy zauważyć wszędzie wokół nas – każdy atom składa się z ładunku ujemnego i dodatniego, napięcia pojawiają się między tym co postrzegamy jako „dobre” lub „złe”, między rodzicami i dziećmi, między człowiekiem a środowiskiem, itd. – przykłady można mnożyć w nieskończoność. Te same zasady dialektyczne znajdują swoje odzwierciedlenie w terapii – w dysfunkcji możemy znaleźć też funkcję, w zniekształceniu jest też adekwatność, w procesie zmiany potrzebna jest akceptacja, elastyczność łączy się ze stałością (Linehan, 2010). Postawa ta w procesie terapii stwarza warunki do przejścia od przeciwieństw do syntezy i zmiany, podkreślając jednocześnie głęboką mądrość tkwiącą w każdym człowieku, której odkrycie i doświadczenie staje się kompasem na drodze do rozwoju.
Behawioryzm i umiejętności
Kolejnym fundamentem DBT jest behawioryzm, czyli nauka o zachowaniu. Dzięki znajomości praw wpływających na kształtowanie się i utrzymywanie wzorców zachowań u człowieka, podejście behawioralne daje nam narzędzia do wnikliwej analizy zachowania i planowania skutecznego sposobu wprowadzania zmian. Zasady te wykorzystywane są w całej terapii, zarówno w kontekście pracy indywidualnej, jak i w czasie grupowego treningu umiejętności. Co więcej, pogłębiona analiza behawioralna często pozwala zrozumieć, dlaczego mamy trudność ze zmianą danego zachowania, pomimo posiadania niezbędnych umiejętności. Analiza zachowania i wzmocnień pozwala często zrozumieć co stoi za pozornym „brakiem motywacji” lub „oporem”.
Uważność
Uważność w DBT oparta jest na filozofii buddyzmu zen. Główny nacisk położony jest na umiejętnościach obserwacji, świadomości i nieoceniania. Z buddyzmu zen wywodzi się również podstawowa w DBT równowaga między radykalną akceptacją a potrzebą zmiany. Uważność jest podstawą dla wszystkich pozostałych umiejętności nauczanych w ramach terapii. Jako zestaw umiejętności praktyka uważności stanowi intencjonalny proces obserwowania i opisywania rzeczywistości oraz uczestniczenia w niej w sposób nieosądzający, w danej chwili i skutecznie. Umiejętności te zostały zaczerpnięte z praktyki zen, ale jako ćwiczenia w ramach terapii przedstawione są w formie świeckiej.
Terapia DBT oparta jest na 4 trybach:
1) Terapia indywidualna
Kontakt indywidualny najczęściej odbywa się z częstotliwością raz w tygodniu. Głównym celem terapii indywidualnej jest zbudowanie silnej relacji terapeutycznej, wyznaczenie celów terapii i zachowań problemowych wymagających zmiany, opracowanie planu wprowadzania niezbędnych nowych umiejętności.
2) Grupowy trening umiejętności
Grupowy trening umiejętności jest prowadzony w formie grupy psychoedukacyjnej o określonej strukturze i celach. Najważniejszym celem jest oczywiście nauczanie i wzmacnianie (trenowanie) nowych umiejętności niezbędnych w procesie zmiany.
3) Coaching telefoniczny
Coaching telefoniczny w DBT wykorzystywany jest w celu uczenia wykorzystania poszczególnych umiejętności w codziennym życiu i w sytuacjach, które stanowią dla klienta wyzwanie. Jest to więc ćwiczenie nowych zachowań w różnych kontekstach.
4) Konsultacje zespołowe dla terapeutów DBT.
Odwołując się do Marshy Linehan terapia DBT jest „społecznością terapeutów leczących społeczność klientów”, czyli „Nie ma DBT bez zespołu DBT”. Zespoły DBT mają różną postać i różne formy funkcjonowania. Ich ogólnym celem jest pomoc terapeutom w utrzymaniu się na dialektyczno-behawioralnych torach. Konsultacje z zespołem DBT pozwalają terapeucie na otrzymanie konstruktywnych informacji zwrotnych na temat prowadzonej terapii.
Literatura:
„Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT). Trening umiejętności. Materiały i ćwiczenia dla pacjentów”. Linehan, M. (2016).
„Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT). Trening umiejętności. Podręcznik terapeuty”. Linehan, M. (2016).
„Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) młodzieży. Trening umiejętności”. Rathus, J.H, Miller, A.L. (2018).
„Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo-behawioralna”. Linehan, M. (2010).
„DBT made simple. A step-by-step guide to dialectical behavior therapy”. Van Dijk, S. (2012).